Trong ký ức của những người con đất Quảng “có tuổi”, Hội An là một bức tranh đơn sơ, bình lặng, không có sự ồn ào của xe cộ, của những đoàn khách du lịch phương xa. Tô điểm cho bức tranh đó, có một gánh chè đã hằn sâu vào tiềm thức của bất cứ người dân phố Hội nào. Đó là gánh chè xí mà bên giếng Bá Lễ của cụ ông Ngô Thiểu (105 tuổi).
Cụ Ngô Thiểu - Người giữ hồn Chè Xí Mà Hội An
“Ai xí mà không… xí mà phù nóng đây”, tiếng rao thân thuộc vang lên khắp các nẻo đường Hội An suốt 70 năm trên đôi vai gầy guộc của cụ ông râu, tóc bạc phơ. Hằng ngày, dù mưa hay nắng, ông và vợ dậy từ 4 giờ sáng để chuẩn bị chế biến, cho đến 6 giờ, ông bắt đầu gánh chè xí mà đi rao bán tại mọi con hẻm, ngóc ngách phố cổ, có khi đi tới các địa phương khác như Cẩm Nam, Thanh Hà, Cẩm Châu,…
Thời gian khoảng 10 năm trở lại đây, sức khỏe cụ ông yếu dần, tai không nghe rõ, đôi chân không thể gánh đi bán dạo ở khắp phố như trước nữa, cụ chuyển vai cho các con của mình, còn cụ thì ngồi cố định ở con phố Nguyễn Trường Tộ, phía đối diện Nhà thờ Công giáo Hội An.
Nguồn Gốc và Nguyên Liệu của Chè Mè Đen Hội An
Xí mà là món ăn có nguồn gốc từ Trung Hoa, xuất hiện tại Hội An từ thế kỷ XVII trong quá trình giao lưu hội nhập, làm ăn của các thương nhân người nước ngoài tại phố cổ. Tên gốc của món này là “chí mà phù”, trong đó chữ “chí mà” nghĩa là hạt mè đen, “phù”nghĩa là nát và những thứ gì có dạng xay nhuyễn, sệt. Từ cái tên, chúng ta cũng có thể hình dung đây là một loại chè, ngoài nguyên liệu chính là mè (vừng) đen còn có một số nguyên liệu khác có từ địa phương như sắn dây, bột khoai, rau mơ, rau má và một số vị thuốc bắc có tính thanh nhiệt, nhuận trường.
Các bước để tại ra Chè Xí Mà Phủ Hội An
Được biết như một loại chè, ắt hẵn mọi người sẽ nghĩ cách nấu cũng khá đơn giản. Ấy vậy mà để nấu được chén xí mà phải chế biến qua nhiều công đoạn cực kỳ công phu mà không phải bàn tay nào cũng nấu được. Để có được món chè xí mà Hội An thơm ngon, đầu tiên phải trải qua công đoạn rang mè, xay nát mè thành bột mịn. Tiếp đến sẽ là bước xay rau mơ, rau má lọc ra lấy nước cốt, sau đó nấu nước đường và một số loại thuốc bắc. Tiếp tục cho hỗn hợp nước đường, nước rau má, rau mơ và bột mè, bột khoai và cả thuốc bắc vào nấu chung cho đến khi đặc lại (sền sệt, không quá đặc).
Chén chè xí mà tuy nhỏ nhưng lại quy tụ đủ đầy hương vị của đất Quảng bởi chè được nấu bằng nước không có phèn, ngọt, mát lạnh từ giếng Bá Lễ, mè phải là loại mè đen từ Duy Xuyên kết hợp với khoai lang lấy ở đất Thăng Bình. Chè Xí Mà Hội An không những là một món ngọt độc đáo, hấp dẫn khác xa những món chè thông thường mà còn là một “thang thuốc bổ” bởi các loại nguyên liệu để nấu chè xí mà rất tốt cho sức khỏe.
Địa điểm bán Chè Xí Mà Ông Thiều Hội An
Những năm gần đây, cụ ông Thiểu đã truyền nghề làm xí mà của cho các con của mình, trong đó có bà Ngô Thị Thị - 59 tuổi, con gái ông Thiểu, hằng ngày vợ chồng bà thường gánh chè xí mà bán trên đường Nguyễn Trường Tộ. Gánh chè của vợ chồng bà Thị thường hết sớm, bởi mỗi lần dọn hàng, chỉ đâu chừng 15-20 phút là đã chen kín khách, thường thì bà sẽ bán từ 6h đến 11h30. Có đôi lúc, vợ chồng ông Thiểu được các con cõng ra ngồi xem, trò chuyện với bà con.
Trở thành Di Sản của Phố Hội
Còn về gánh xí mà cụ Thiểu, tất cả từ đôi quang gánh, chiếc mũ vành đã ám màu gió bụi, những đồ nghề khác như cối xay, chày giã mè,… được gia đình ông gìn giữ, nâng niu tại ngôi nhà của gia đình ông tại địa chỉ K45/17 Trần Hưng Đạo. Từ một công việc mưu sinh, gánh chè xí mà nay đã trở thành như một di sản của thành phố. Tháng 6-2019, chính quyền thành phố Hội An khai trương điểm tham quan, trình diễn nghề nấu chè xí mà ngay tại nơi này. Đến đây, du khách sẽ được thưởng thức chén chè xí mà nóng hổi, thơm lừng và được nghe những câu chuyện xung quanh chén chè mè đen do chính vợ chồng bà Ngô Thị Mỹ - con gái ông Thiểu thuyết minh tường tận.
Ngay sau khi khai trương điểm tham quan này, hằng ngày nhà ông Thiểu đón từng luợt khách đến thưởng thức và tìm hiểu về chè xí mà Hội An. Nơi đây dần trở thành một trong những điểm dừng chân trong các tour du lịch ẩm thực, không những giới thiệu món món ngon độc đáo của Hội An mà còn mang lại một nét đẹp văn hóa, nét đẹp con người Hội An đến với du khách.
Tour Đà Nẵng vừa cung cấp cho bạn những thông tin và hình ảnh về chè xí mà (chè mè đen) Hội An. Chúc bạn có một chuyến vui chơi trọn vẹn tại đây. Nếu thấy bài viết này hay hãy cùng chia sẻ để gia đình và bạn bè cùng khám phá nhé. Chúng tôi xin trân trọng cảm ơn và hẹn gặp lại ở bài viết tiếp theo!
